Welkom bij terugnaarjenatuur.phoenixsite.nl, in dit artikel delen we graag onze visie met jou als rebelse ondernemer die wilt vlammen zonder op te branden. En dan met name op het gebied van energiemanagement door een betere leef- en denkstijl. Voor meer energie in je lijf, vuur in je hart en rust in je hoofd. Zodat jij weer kan winnen zonder te verliezen.
Zo lees je in dit artikel waarom het logisch is dat we zieker, zwakker en zwaarder zijn dan ooit, waarom de oplossing ligt in teruggaan naar onze natuur en op welke drie pijlers je dit concreet kunt toepassen zodat je weer optimaal gaat presteren.
Ook ontdek je hoe een disbalans op deze 3 pijlers vage klachten in het heden kan veroorzaken (stemmingswisselingen, licht slapen, concentratieproblemen, brainfog, spierkrampen, motivatiegebrek, nooit koorts hebben) en hoe deze weer als sneeuw voor de zon verdwijnen wanneer je zorgt dat deze 3 pijlers weer in balans zijn.
TIP: Dit artikel is nogal een monsterblog dus sla deze link desnoods even op in je notities of leeslijst, zodat je dit artikel op een later moment rustig door kunt lezen.
Ben je meer visueel / auditief ingesteld? Bekijk dan hieronder de video:
Liever de korte versie bekijken? Bekijk em hieronder in 1 minuut:
Een ongezonde wereld
Inmiddels leven we in een wereld waarin er meer mensen overlijden aan diabetes dan door oorlog en misdaad. Wereldwijd stierven er 56 miljoen mensen in 2017, van wie 17,79 miljoen aan hart- en vaatziekten, 9,56 miljoen aan kanker, 1,97 miljoen aan diabetes, 405.346 door moord en 26.445 door terrorisme (0,05%).(1)
Met andere woorden: de McDrive is inmiddels gevaarlijker dan buskruit. We zijn verder weg dan ooit komen te staan van onze natuurlijke manier van leven, wat uiteindelijk ten koste gaat van onszelf. Inmiddels kun je de gevolgen van onze levensstijl overduidelijk terugzien in de Nederlandse gezondheidscijfers:(2−3)
• 9,9 miljoen Nederlanders zijn chronisch ziek. (57%)
• 8,7 miljoen Nederlanders zijn te zwaar. (50%)
• 1 miljoen Nederlanders voelen zich depressief. (6%)
Daarnaast blijft de levensverwachting van de gemiddelde mens stijgen, maar de kwaliteit van leven holt achteruit. We leven namelijk wel langer, maar we worden steeds eerder ziek. Zo is het aantal gezonde levensjaren – dus het aantal levensjaren zonder enige chronische aandoening – gedaald tot:(4)
• 49 jaar voor mannen;
• 42 jaar voor vrouwen.
Als gevolg hiervan zijn de zorgkosten in Nederland inmiddels opgelopen tot ruim € 100.000.000.000 per jaar. Oftewel 100 miljard euro. Wanneer je dit leest, zijn deze kosten waarschijnlijk alweer gestegen. Zorgkosten die grotendeels worden besteed aan curatieve zorg – zorg die erop is gericht om ziekten en kwalen te genezen – en niet aan preventie. Dat is zo’n € 5.787 (!) wat je zelf als belastingbetaler ieder jaar aan zorgkosten bijdraagt.(5)
Een wereld vol verleiding
Het is ook niet gek dat we tegenwoordig zieker, zwakker en zwaarder zijn dan ooit. Op slinkse wijze spelen bedrijven namelijk in op jouw oerbrein. Een oerbrein die ons in de oertijd in leven hield, maar in deze moderne wereld vol gemak, comfort en entertainment levensgevaarlijk is.
Zo hebben we een zwak voor prikkels. Gedurende de oertijd kon geritsel van struiken of vogels die anders begonnen te fluiten immers gevaar betekenen. Misschien werd dat geluid wel veroorzaakt door een roofdier dat ons op wilde eten. We zijn enorm opmerkzaam en gevoelig voor prikkels om zo onze kans op overleven te vergroten. Zo bezien is het volstrekt logisch dat er nu veel mensen overprikkeld zijn door onze huidige omgeving vol prikkels van sociale media, geuren, lichten en geluiden.
Daarnaast leven we momenteel in een omgeving vol overvloed, terwijl we optimaal aangepast zijn aan een natuurlijke leefomgeving waarin schaarste werd afgewisseld met overvloed. Hierdoor hebben we een voorkeur voor energierijk voedsel ontwikkeld om zoveel mogelijk energie binnen te krijgen en zo onze kans op overleven te vergroten. Tegelijkertijd zijn we geprogrammeerd om zoveel mogelijk energie te besparen. Even kort door de bocht: we zijn liever lui dan moe. Daarom is het logisch dat nu meer dan de helft van de bevolking te zwaar is door een combinatie van onder andere te weinig beweging en te veel eten.
Tot slot zit onze omgeving vol langdurige stress, terwijl wij optimaal aangepast zijn aan een natuurlijke leefomgeving waarin we alleen kortdurend aan stress werden blootgesteld. Zo was er af en toe een stressvolle situatie wanneer een beer of tijger ons aanviel, maar dit werd afgewisseld met lange periodes van rust en herstel. Die combinatie, kortdurende stress en lange periodes van rust, is prima vol te houden. Maar ons lijf kan niet tegen langdurige stress. Geen wonder dat er nu zoveel mensen te maken hebben met burn-outverschijnselen.
Het oerbrein
Volgens neurowetenschapper Paul Macclean kun je het brein als een blokkendoos opsplitsen in drie verschillende delen:
🦎 Het reptiel
🐒 De aap
🧭 De visionair
Elk deel van het brein heeft zijn eigen eigenschappen, zoals in de tabel hieronder overzichtelijk is weergegeven. Het reptielbrein en het aapbrein samen worden ook wel het ‘oerbrein’ genoemd. Het oerbrein geeft ons, zoals je eerder al las, allerlei instincten die ons vroeger in leven hielden, maar die nu tegen ons werken. De visionair kun je ook wel het mensbrein noemen.
Afbeelding 1 Triune brain, eigenschappen en bijbehorend gedrag(6-7)
Onze onnatuurlijke omgeving
Onze huidige onnatuurlijke omgeving speelt fantastisch in op de verschillende voorkeuren die het oerbrein ons geeft. Enkele voorbeelden van onze onnatuurlijke omgeving:
🪑 Een omgeving vol comfort
In de oertijd wilden we zo veel mogelijk energie besparen. De huidige omgeving speelt hier maar al te goed op in. Overal waar je komt, zijn zitplekken aanwezig waar we als een magneet naartoe getrokken worden. De auto staat voor de deur en het OV is om de hoek. Trappen zijn vervangen door roltrappen en liften. Fietsen door e-bikes en elektrische steps. En de boodschappen en het avondeten worden gemakkelijk thuisbezorgd met een paar drukken op je smartphone zonder dat je van de bank hoeft op te staan.
📱 Een omgeving vol prikkels
Het was in de oertijd van levensbelang om opmerkzaam te zijn. Het gevolg? We hebben nu een zwak voor lichtgevende reclameborden met felle kleuren en voor flitsende lichtjes bij een nieuw product in de supermarkt. Datzelfde geldt voor vijftien seconden durende video’s van TikTok, pings van whatsappjes en rode bolletjes die om app-iconen verschijnen. In de moderne wereld zijn we hierdoor niet meer van onze schermpjes af te krijgen en zitten we gemiddeld wel 3 uur en 15 minuten per dag op onze telefoon. Dat is ruim elf jaar van je leven op het moment dat je 82 bent geworden!(8)
🍔 Een omgeving vol overvloed
In de oertijd was de kans op overleven groter als je wist in welke voeding de meeste energie zat. Denk hierbij aan voedingsmiddelen met veel zout, suiker en vet. Hierdoor hebben we een enorme voorkeur ontwikkeld voor zoete voedingsmiddelen en een brein dat ons beloont met een dopamineshot wanneer we zoet eten. De industrie speelt hier extreem goed op in. Denk aan fastfoodketens en kassakoopjes vol suikers. Aan ongezonde snacks bij het tankstation en aan attractieparken waar geen appel te bekennen is. Helaas gaat dit alles ten koste van onze eigen gezondheid.
Een logisch gevolg daarvan is dat veel mensen zwak, zwaar en ziek zijn. Dat is de prijs die we betalen voor onze onnatuurlijke omgeving in combinatie met ons oerbrein – het reptiel en de aap – dat hier niet optimaal op is aangepast. Met andere woorden: onze onnatuurlijke omgeving in combinatie met ons oerbrein creëert een ongezonde leefstijl.
Onnatuurlijke omgeving + leven vanuit oerbrein = ongezonde leefstijl
Als we blijven leven vanuit ons oerbrein, leven we in 2040 in een land waarin we jaarlijks 174 miljard euro uitgeven aan zorgkosten. Dit komt neer op zo’n 300 euro per persoon, per maand! Daarom is het tijd voor een RESET.(9)
Het is tijd voor een RESET
In de huidige wereld zijn we verder weg van onze natuur komen te staan dan ooit. De huidige manier van leven werkt niet meer, wat je duidelijk terug ziet in de crisis waarin we ons nu bevinden. Maar wat nou als het anders kan? Wat nou als we stapje voor stapje terug gaan naar onze natuurlijke manier van leven?
Wanneer we naar onze verre voorouders kijken bijvoorbeeld, blijkt dat ze met gemak 60 tot 70 jaar oud werden op een gezonde manier, wanneer ze de kindertijd hadden overleefd. Ruim 20-30 meer gezonde levensjaren (!) dan dat nu het geval is.(10)
Tegelijkertijd zijn we nog steeds 99,9% identiek aan de oermens op genetisch niveau. Aan de buitenkant zijn we misschien enorm verandert, maar aan de binnenkant zijn we vrijwel identiek gebleven.(11)
Onze verre voorouders leefden in handen van de natuur waar allerlei natuurlijke prikkels aanwezig waren, zoals honger, koude, dorst, gevaar en verbinding. Deze prikkels lokten natuurlijk gedrag uit en het gevolg was gezondheid. Tegenwoordig zijn we steeds verder van onze natuurlijke omgeving af komen te staan door verschillende revoluties. Revoluties die ons veel welvaart hebben gebracht, maar tegelijkertijd een verminderde kwaliteit van leven.(12)
🧑🌾 10.000 jaar geleden ontstond de agrarische revolutie. Sindsdien zijn we anders gaan eten.(13)
🏭 250 jaar geleden ontstond de industriële revolutie. Sindsdien zijn we anders gaan bewegen en zitten we meer.(14)
📱 50 jaar geleden ontstond het digitale tijdperk. Sindsdien zijn we 24/7 verbonden, ervaren we meer stress dan ooit tevoren en worden we overspoeld met informatie.(15)
Sinds de agrarische revolutie nam de gemiddelde gezondheid van onze voorouders af. Ook werd de levensverwachting korter. Onze schedel is zelfs in grootte afgenomen in plaats van toegenomen (een hele tennisbal!). Daarmee kun je tot de conclusie komen dat er sinds de verschillende revoluties eerder sprake is geweest van een devolutie in plaats van een evolutie.(16-20)
Sinds de agrarische revolutie is onze schedel ongeveer een tennisbal kleiner geworden.
Terug naar je natuur
Gedurende de evolutie hebben onze genen zich optimaal aangepast aan de omgeving waar- in we leefden: aan bepaalde activiteiten, voeding en klimaatomstandigheden. Daarmee verhoogden onze voorouders hun overlevings- en voortplantingskansen. Dit selectieproces verloopt echter enorm traag en onze genen passen zich maar 0,5% per miljoen jaar (!) aan. Hierdoor zijn we vandaag de dag op genetisch niveau nog steeds 99,9% identiek aan onze verre voorouders. Pas sinds 10.000 jaar, met de opkomst van de landbouw en veeteelt, zijn we stapje voor stapje verder weg van de natuur komen te staan en anders gaan leven.(21)
Nu denk je misschien: ‘Maar de oermens at toch veel vlees?’. Volgens het boek Man The Hunter door Richard B. Lee blijkt dit niet het geval te zijn, slechts 25% van alle jaagpogingen slaagde en als we dan vlees aten dan ging daar veel beweging aan vooraf.
Dat betekent dat we nog enkele honderdduizenden jaren nodig hebben om ons optimaal aan te passen aan onze huidige onnatuurlijke omgeving. En die tijd hebben we niet. Daarom is het tijd om terug te gaan naar onze natuur.
De Gouden Driehoek
Huh, wattes? Terug gaan naar onze natuur? Dat klinkt inderdaad misschien nu heel vaag voor je. Concreet komt het neer tot de drie pijlers van de Gouden Driehoek. Op het moment dat je de drie pijlers uit deze gouden driehoek op orde hebt, zal dit zich vertalen in niet alleen het verdwijnen van je vage klachten, maar ook veel meer energie, mentale rust en een voldaan gevoel in je buik. Oftewel: je genen snappen weer iets van je gedrag.
Zoals je kunt zien bestaat de Gouden Driehoek uit drie pijlers:
1. Het immuunsysteem
2. Het zenuwstelsel
3. Het brein
Hieronder lees je meer over deze drie sleutelsystemen in je lijf.
1. Het immuunsysteem
Een groot deel van de Nederlanders loopt rond met een overactief immuunsysteem. Dit komt door enerzijds lekke lichaamsbarrières van mond tot kont (bijvoorbeeld een lekke darm of een lekke mond) en anderzijds te weinig ontsteking oplossende stoffen. Hierdoor zijn veel mensen continu aan het ontsteken en tegelijkertijd veel vatbaarder voor allerlei virussen. Vervolgens eist het immuunsysteem een aanzienlijk deel van je kostbare energie op. Op het moment dat je immuunsysteem zich in de rusttoestand bevindt, zit het energieverbruik op zo’n 23% van de ruststofwisseling. Maar op het moment dat je immuunsysteem actief raakt, neemt het energieverbruik met wel 9 tot 30% toe. Dit betekent dat het immuunsysteem tot wel zo’n 53% van de totale stofwisseling kan opeisen! Hierdoor blijft er minder energie over voor alle andere organen, zoals je spieren, hersenen en schildklier.(22, 23)
💪🏻 Minder energie voor de spieren leidt tot spierkrampen en afgenomen spiergroei.
🧠 Minder energie voor de hersenen leidt tot concentratie-, slaap- en leerproblemen. Daarnaast voel je je continu vermoeid, futloos en neerslachtig.
🥵 Minder energie voor de schildklier leidt tot het vaker koud hebben of juist snel zweten.
🍆 Minder energie voor de voortplantingsorganen leidt tot een lager libido.
🤒 Nooit koorts omdat er onvoldoende energie beschikbaar is om je lichaamstemperatuur te verhogen. Wees daarom blij met koorts omdat het een gezond teken is van je lichaam.
Op de lange termijn vormt dit de voedingsbodem voor 95% van alle westerse welvaartsziekten. Wees daarom dankbaar voor bovenstaande signalen, zodat je optijd de laaggradige ontsteking op kunt lossen voordat het allerlei chornische ziektes veroorzaakt. Een laaggradige ontsteking kan op de lange termijn diverse ziekten en aandoeningen veroorzaken, uiteenlopend van allergieën tot chronische pijn, astma, hooikoorts, depressie, fibromyalgie, hart- en vaatziek- ten, ontstekingsziekten van de darm, auto-immuunziekten en verschillende vormen van kanker.(24, 25)
‘All disease begins in the gut.’ – Hippocrates
2. Het zenuwstelsel
We leven in een wereld waarin er veel van ons wordt gevraagd; compleet andere dingen dan van onze voorouders werden gevraagd. Een wereld waarin we gebombardeerd worden met informatie en overprikkeld raken door appjes, socialemedia-updates, het nieuws, mails en deadlines die we moeten halen. Een wereld waarin de lucht die we inademen vervuild raakt. Een wereld waarin de hoeveelheid toxische stoffen in ons voedsel alsmaar toeneemt. Dit alles veroorzaakt veel stress. Zo leeft ruim 80% van de mensen het merendeel van zijn of haar leven in stress, maar te weinig in rust en herstel. De balans is zoek.
Een logisch gevolg hiervan is dat rond de 80% van alle doktersbezoeken gerelateerd is aan stress. Helaas krijgt slechts 3% van de patiënten hulp bij het beter leren omgaan met stressvolle situaties.(26-28)
Vanuit wetenschappelijk perspectief betekent leven in stress overleven. Wanneer we een stressvolle situatie ervaren die ons op een of andere manier bedreigt – een situatie waarvan we de uitkomst niet kunnen voorspellen of controleren – wordt ons primitieve zenuwstelsel, oftewel ons sympathische zenuwstelsel, geactiveerd. Door de activatie van het sympathische zenuwstelsel mobiliseert het lichaam een enorme hoeveelheid energie. Fysiologisch gezien is het lichaam alle bronnen van energie aan het vrijmaken zodat het beter kan vechten tegen of vluchten voor het gevaar. Het lichaam belandt in de vecht-vluchtmodus.(29, 30)
😳 De pupillen verwijden zich, zodat het zicht verbetert.
❤️ De hartslag en ademhaling versnellen, de hersenen en spieren krijgen zo meer energie.
🧁 Glucose wordt afgegeven aan de bloedbaan om nog meer energie vrij te maken.
🚀 De bloedstroom verplaatst zich van de interne organen naar de extremiteiten (armen en benen) zodat het lichaam beter kan vechten of vluchten.
🍔 De spijsvertering wordt op pauze gezet.
🧯De activiteit van het immuunsysteem gaat omhoog. Vechten of vluchten ging in
de oertijd bijna altijd gepaard met wondjes aan de buitenkant, waardoor allerlei bacteriën het lichaam konden binnenkomen en levensbedreigende infecties konden veroorzaken. Om de kans op dodelijke infecties te verkleinen, raakte het immuun- systeem actiever om eventuele brandjes (ontstekingen) te blussen.
Met bovenstaande reacties van het lichaam wordt de overlevingskans in levensbedreigende situaties groter. Stress wil je helpen. Het is niet iets wat tegen je werkt, maar vóór je werkt.
Op het moment dat de stressvolle situatie is verdwenen, raakt het lichaam weer terug in de rust-verteermodus. Aan deze modus is het parasympatische gedeelte van het zenuwstelsel gekoppeld. Nu kan er in het lichaam weer groei en herstel plaatsvinden.(31)
😊 De pupillen vernauwen zich.
❤️ De hartslag en ademhaling gaan omlaag.
🧁 De bloedsuiker gaat omlaag en glucose wordt opgeslagen in de cellen.
🚀 De bloedstroom verplaatst zich terug van de extremiteiten naar de interne organen.
🍽 De spijsvertering komt op gang. Verhoogde productie van speeksel, maagsappen en spijsverteringsenzymen.
🧯Het immuunsysteem komt tot rust.
Er wordt ofwel in de vecht-vluchtmodus ofwel in de rust-verteermodus geleefd. Je zou dit ook de ‘overlevingsmodus’ en ‘creatiemodus’ kunnen noemen. Overleven is leven in continue stress. Dan is het lichaam niet in homeostase, het is uit balans. Tegenwoordig leeft 80% van de mensen het merendeel van zijn of haar leven in de overlevingsmodus. In andere woorden: we zijn doorgeschoten in het gas geven, terwijl de oplossing ligt in regelmatiger remmen.(32)
3. Het brein
De krachtigste pijler van de drie: het brein. Sinds de beroemde uitspraak van René Descartes – Cogito ergo sum, ik denk dus ik besta – zijn we lichaam en geest afzonderlijk van elkaar gaan zien. Het lichaam werd overgelaten aan de wetenschap en de geest aan religie. Terwijl lichaam en geest juist onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Zo heeft de darmflora alleen al een ongekende invloed op de manier waarop je denkt.(33, 34)
Daarnaast is zo’n 95% van je gedrag onbewust op het moment dat je 35 jaar bent geworden en wordt dit gedrag als het ware door je harde schijf ‘bestuurd’, ook wel het onderbewustzijn of onbewuste genoemd. Op het moment dat je de harde schijf niet herschrijft, zal je leven grotendeels een afdruk zijn van wat er op de harde schijf is opgeslagen. Je loopt dan als het ware het pad van je vader of moeder en niet het pad van jezelf. Daarnaast kunnen de verschillende percepties, associaties en overtuigingen die zijn opgeslagen op de harde schijf zelfs je gezondheid beïnvloeden.(35)
Een voorbeeld hiervan is veroudering. Als we opgroeien worden we cultureel geprogrammeerd dat veroudering gelijkstaat aan aftakeling, rimpels en bejaardentehuizen. Ook houden we er meestal niet heel inspirerende stereotypen aan over en in de media komt veroudering niet positief naar voren. Hierdoor ontstaat er al vroeg in het leven een negatieve associatie met veroudering. Het blijkt dat deze negatieve associatie een grote impact heeft op de snelheid waarmee je daadwerkelijk veroudert. Zo verouderden mensen die positieve stereotypen en een positievere mentaliteit overhielden aan veroudering minder snel.(36)
Dit benadrukt dat de primaire bron die je levenservaringen aanstuurt je harde schijf (onderbewustzijn) is. En dat het dus raadzaam is om te bekijken wat er allemaal op de harde schijf staat, in plaats van alleen maar de overtuigingen van je bewuste geest te veranderen.
Het is niet het gif dat dodelijk is – het is de angst die het gif activeert.
Daarnaast blijkt zelfs dat de manier waarop je denkt en hoe je je voelt je genetische expressie beïnvloedt, oftewel de manier waarop je genen tot expressie komen. Gedurende de evolutie heeft dit ons geholpen om ons optimaal aan te passen aan de omgevingen waarin we leefden.
In dit artikel lees je meer over genetische expressie en epigenetica >>>
Zo is er een onderzoek gedaan onder een groep diabetici. Na een lunch te hebben gegeten, bekeek groep één een comedyshow en groep twee een informatiesessie over diabetes type II. Vervolgens hadden de deelnemers van groep één 39 nieuwe genen aangezet na het bekijken van de comedyshow. Enkele genen daarvan spelen een belangrijke rol spelen bij de ontstekingsregulatie. In groep twee was de genetische expressie niet verandert.(37)
Een ander onderzoek naar de invloed van je staat van zijn op de expressie van de genen, is gedaan onder acht mannen van in de zeventig. Er werd hun gevraagd of ze vijf dagen lang wilden doen alsof ze 20 jaar jonger waren – dat was alles.
Aan het begin van het onderzoek maten onderzoekers hun vingerlengte, range of motion, IQ, geheugen, lengte en gewicht. Vervolgens kwamen ze in een omgebouwd klooster in New Hampshire, USA. Een paar van hen liepen gebogen en een paar met wandelstokken. Toen gingen ze door de deur en kwamen ze in een totaal ander tijdperk terecht. Perry Como zong op een oude radio, Ed Sullivan verwelkomde de gasten op een zwart-wittelevisie. Alles binnenin – inclusief de boeken op de planken en tijdschriften – was bedoeld om 1959 na te bootsen.
Ellen Langer, psycholoog aan de universiteit van Harvard, zei aan het einde van het experiment: ‘
Op de laatste dag van het onderzoek speelden mannen – die een paar dagen geleden nog zo kwetsbaar hadden geleken – uiteindelijk een geïmproviseerd voetbalspel in de voortuin!’
Toen ze opnieuw alles opmaten nadat ze deden alsof ze 20 jaar jonger waren, hadden ze langere vingers, een betere range of motion, waren ze langer en afgevallen. Ook had 63% van de mannen beter gescoord op de IQ-test. Simpelweg door te doen alsof ze iemand anders waren. En dat slechts na vijf dagen.(38)
Wat moet ik onthouden?
Tot zover de drie belangrijkste systemen in het menselijk lichaam die bij het overgrote deel van de Nederlanders uit balans zijn. De oorzaak hiervan is dat we verder weg van onze natuur zijn komen te staan dan ooit. Dit heeft allerlei natuurlijke consequenties tot gevolg: vage klachten in het heden en chronische ziektes op de lange termijn. Daarom is het tijd om weer terug te gaan naar onze natuur. En ervoor te zorgen dat het immuunsysteem, het brein en het zenuwstelsel weer optimaal functioneert. Het resultaat is meer rust in je hoofd, energieker lijf en vuur in je hart.
En nu?
Klik hier om de volgende blog in deze blogreeks te lezen: De ontoereikende gezondheidsindustrie >>>
Literatuur
1. Ritchie, H. (2018, 14 februari). Causes of Death. Our World in Data. https://ourworldindata.org/causes-of-death
2. Sioen, L. (2015, 25 april). ‘De planeet redt zichzelf wel. We moeten de mens redden’. De Standaard.https://www.standaard.be/cnt/dmf20150424_01647340
3. Deze voetnoot bevat meerdere bronnen:
a. Centraal Bureau voor de Statistiek. (2016, 25 januari). Meer dan 1 miljoen Nederlanders had depressie. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2016/04/meer-dan-1-miljoen-nederlanders-had-depressie
b. Overgewicht | Cijfers & Context | Huidige situatie | Volksgezondheidenzorg.info. (z.d.). Volksgezondheid & Zorg. Geraadpleegd op 12 juni 2020, van https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/overgewicht/cijfers-context/huidige-situatie#!node-overgewicht-volwassenen
c. Volksgezondheidenzorg.info. (z.d.). Chronische aandoeningen en multimorbiditeit | Cijfers & Context | Huidige situatie | Volksgezondheidenzorg.info. Volksgezondheid & Zorg. Geraadpleegd op 12 juni 2020, van https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/chronische-aandoeningen-en-multimorbiditeit/cijfers-context/huidige-situatie
4. Centraal Bureau voor de Statistiek. (2020, 24 juni). StatLine – Gezonde levensverwachting vanaf 1981. https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/71950ned/table?ts=1614580556129
5. Zorgwijzer. (2019, 21 juni). Record: zorguitgaven Nederland naar 100 miljard euro. https://www.zorgwijzer.nl/zorgverzekering-2020/record-zorguitgaven-nederland-naar-100-miljard-euro
6. Naumann, R. K., Ondracek, J. M., Reiter, S., Shein-Idelson, M., Tosches, M. A., Yamawaki, T. M., & Laurent, G. (2015). The reptilian brain. Current Biology, 25(8), R317–R321. https://doi.org/10.1016/j.cub.2015.02.049
7. Ploog, D. W. (2003). The place of the Triune Brain in psychiatry. Physiology & Behavior, 79(3), 487–493. https://doi.org/10.1016/s0031-9384(03)00154-9
8. https://www.zorgvisie.nl/rivm-zorgkosten-stijgen-naar-174-miljard-in-2040/
9. https://blog.rescuetime.com/screen-time-stats-2018/
10. Deze voetnoot bevat meerdere bronnen:
a. Angel, J. L. (1969). The bases of paleodemography. American Journal of Physical Anthropology, 30(3), 427–437. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330300314
b. Kaplan, H., Hill, K., Lancaster, J., & Hurtado, A. M. (2000). A theory of human life history evolution: Diet, intelligence, and longevity. Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews, 9(4), 156–185. https://doi.org/10.1002/1520-6505(2000)9:4
c. Wenzel, G. W., Shephard, R. J., & Rode, A. (1997). The Health Consequences of “Modernization”: Evidence from Circumpolar Peoples. The Journal of the Royal Anthropological Institute, 3(1), 181. https://doi.org/10.2307/3034394
11. Muskiet, F. (2008, 4 maart). Plantaardigheden.nl – Onze voeding moet gebaseerd zijn op eetpatroon oermens. Geraadpleegd op 17 juli 2020, van https://www.plantaardigheden.nl/art_div/oermens.htm
12. Eaton, S. B., Konner, M., & Shostak, M. (1988). Stone agers in the fast lane: Chronic degenerative diseases in evolutionary perspective. The American Journal of Medicine, 84(4), 739–749. https://doi.org/10.1016/0002-9343(88)90113-1
13. Barker, G. (2009). The Agricultural Revolution in Prehistory: Why did Foragers become Farmers? (1ste editie, Vol. 1). Oxford, Engeland: Oxford University Press.
14. Ashton, T. S. (1997). The Industrial Revolution 1760-1830 (2de editie, Vol. 2). Oxford, Verenigd Koninkrijk: Oxford University Press.
15. Schoenherr, E. (2002, 14 februari). The Digital Revolution. Geraadpleegd op 15 juli 2020, van https://web.archive.org/web/20081007132355/http://history.sandiego.edu/gen/recording/digital.html
16. Cohen, M. N., Armelagos, G. J., & Larsen, C. S. (2013). Paleopathology at the Origins of Agriculture (1ste editie, Vol. 1). Amsterdam, Nederland: Amsterdam University Press.
17. Larsen, C. S. (2002). Skeletons in Our Closet: Revealing Our Past through Bioarchaeology (Revised editie, Vol. 1). Princeton, USA: Princeton University Press.
18. Pinhasi, R., & Stock, J. T. (2010). Human Bioarchaeology of the Transition to Agriculture (1ste editie, Vol. 1). Hoboken, NJ, Verenigde Staten: Wiley.
19. Cohen, M. N., & Crane-Kramer, G. M. M. (2012). Ancient Health: Skeletal Indicators of Agricultural and Economic Intensification (Bioarchaeological Interpretations of the Human Past: Local, Regional, and Global) (Reprint editie, Vol. 1). Florida, USA: University Press of Florida.
20. Henneberg, M. (1988). Decrease of Human Skull Size in the Holocene. Human Biology, 60(3), 395–405. Geraadpleegd van https://www.jstor.org/stable/41464021
21. Muskiet, F. (2008, 4 maart). Plantaardigheden.nl – Onze voeding moet gebaseerd zijn op eetpatroon oermens. Geraadpleegd op 17 juli 2020, van https://www.plantaardigheden.nl/art_div/oermens.htm
22. Lustgarten, M. S. (2019). The Role of the Gut Microbiome on Skeletal Muscle Mass and Physical Function: 2019 Update. Frontiers in Physiology, 10, 1435. https://doi.org/10.3389/fphys.2019.01435
23. Bosma-den Boer, M. M., van Wetten, M.-L., & Pruimboom, L. (2012). Chronic inflammatory diseases are stimulated by current lifestyle: how diet, stress levels and medication prevent our body from recovering. Nutrition & Metabolism, 9(1), 32. https://doi.org/10.1186/1743-7075-9-32
24. Lustgarten, M. S. (2019). The Role of the Gut Microbiome on Skeletal Muscle Mass and Physical Function: 2019 Update. Frontiers in Physiology, 10, 1435. https://doi.org/10.3389/fphys.2019.01435
25. Nicholson, L. B. (2016). The immune system. Essays in Biochemistry, 60(3), 275–301. https://doi.org/10.1042/ebc20160017
26. Nerurkar, A., Bitton, A., Davis, R. B., Phillips, R. S., & Yeh, G. (2013). When Physicians Counsel About Stress: Results of a National Study. JAMA Internal Medicine, 173(1), 76. https://doi.org/10.1001/2013.jamainternmed.480
27. Avey, H., Mathheny, K. B., Robbins, A., & Jackson, T. A. (2003). Health care providers’ training, perceptions, and practices regarding stress and health outcomes. JOURNAL OF THE NATIONAL MEDICAL ASSOCIATION, 95(9), 833–845. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14527051/
28. Cummings, N. A., & Vandenbos, G. R. (1981). The twenty years Kaiser-Permanente experience with psychotherapy and medical utilization: implications for national health policy and national health insurance. Health Policy, 1(2), 159–175. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10252343/
29. Boron, W. B. F., & Boulapep, E. B. L. (2012). Concise Medical Physiology (1ste editie). Elsevier.
30. Dhabhar, F. S. (2014). Effects of stress on immune function: the good, the bad, and the beautiful. Immunologic Research, 58(2–3), 193–210. https://doi.org/10.1007/s12026-014-8517-0
31. LeBouef, T., Yaker, Z., & Whited, L. (2020, 1 juni). Physiology, Autonomic Nervous System. PubMed. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538516/
32. Nerurkar, A., Bitton, A., Davis, R. B., Phillips, R. S., & Yeh, G. (2013). When Physicians Counsel About Stress: Results of a National Study. JAMA Internal Medicine, 173(1), 76. https://doi.org/10.1001/2013.jamainternmed.480
33. Guinane, C. M., & Cotter, P. D. (2013). Role of the gut microbiota in health and chronic gastrointestinal disease: understanding a hidden metabolic organ. Therapeutic Advances in Gastroenterology, 6(4), 295–308. https://doi.org/10.1177/1756283×13482996
34. Galland, L. (2014a). The Gut Microbiome and the Brain. Journal of Medicinal Food, 17(12), 1261–1272. https://doi.org/10.1089/jmf.2014.7000
35. Lipton, B. (2017). The jump from cell culture to consciousness. Integrative medicine, 16(6), 44–50. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6438088/
36. Levy, B. R., Pilver, C., Chung, P. H., & Slade, M. D. (2014). Subliminal Strengthening. Psychological Science, 25(12), 2127–2135. https://doi.org/10.1177/0956797614551970
37. Ayashi T, Tsujii S, Iburi T, Tamanaha T, Yamagami K, Ishibashi R, Hori M, Sakamoto S, Ishii H, Murakami K. Laughter up-regulates the genes related to NK cell activity in diabetes. Biomed Res. 2007 Dec;28(6):281-5. doi: 10.2220/biomedres.28.281. PMID: 18202517.
38. Langer, Ellen (2009). Counter Clockwise: Mindful Health and the Power of Possibility. Ballantine Books, New York.
Eén reactie